Dijital dünya ve çocuk
Basın Yayın okuduğum yıllarda daha hazırlıktayken tez konumu seçmiştim; her şeyden önce “İletişimci bir anne” olacaktım ve çocuğumu medyadaki şiddetten korumam gerektiğine inanıyordum. Bu noktada şiddetle itiraz eden kurulu da ikna ederek tezime 4 yıl çalıştım. O dönemde henüz internet yoktu; hayatımıza yeni yeni giren özel televizyonlar ve radyolar dönemindeydik. Bir hocamla birlikte, o aynı konuyu doktora olarak çalıştığı, tezimizde özetle çıkan sonuç ise “yasaklamanın hiçbir fayda sağlamayacağı; buna karşın önce etüt ederek, içeriği denetleyerek yönlendirmenin ve kontrol sağlamanın en doğru yol olduğu”ydu.
Aradan yaklaşık 25 sene geçti. Anne olamadım belki ama tüm ebeveyn arkadaşlarımın kaygıları o gün benim hissettiğimle aynı… Hayata “Parmakla ekran büyütme”yi bilerek doğan çocukların dünyasındayız artık. Ve büyük bir çöplüğe dönmüş dijital dünyaya maruz kalıyorlar ne yazık ki..
Dijital dünyada çocuklar için 10 altın kural
Bu noktada zararlı olduğunu savunanlar da var elbette, ama ben artık dijital çağda, kod yazmayı okulda öğrenen çocukların devrinde “zararlı” diye yok saymayı ve yasaklamayı bağnazlık olarak görenlerdenim. “Zararlı” görüşünün aksine, mesela 2017’de UNICEF’in yayımladığı “Dijital Dünyada Çocuklar” raporunda teknoloji kullanımının onlar için olumlu etkilerinin olduğu belirtildi. Raporda dijital ağların zararları görmezden gelinmiyor tabii ama üç avantajı şöyle sıralanıyor: Sınıf arkadaşlarıyla temas halinde olduğu hissini artırır, yalnızlık duygusunu azaltır ve var olan dostlukları korur.
Okullarda çocuklara bilgisayar ve laptop dağıtıldığı ve pandemi ile birlikte de eğitimin de dijitale döndüğü böyle bir dönemde, “Dijital Dünya ve Çocuk” başlığında, ‘onlara özel içerik’ konusundan önce birbirinden farklı cihazların çılgınca hayatımıza hükmettiği ve bizler için neredeyse bir uzuv haline gelen günümüzde çocuk için yaşa göre doğru cihazı seçmekle başlıyor iş… Bu konuda yüzlerce araştırma ve yazıya ulaşabilirsiniz. ‘Bilim’ dediğimizde hepimizin aklına ilk gelen “İsviçreli bilim adamları” dijital dünya, çocuk ve gençlik konularında 10 altın kuralı belirlemişler. Koronavirüs ile evlere kapandığımız ve artık çocuklarımızla daha çok bir arada olabildiğimiz bu dönemde fayda ve kolaylık sağlayacak, Bilgi Üniversitesi’nin çok başarılı bulduğum yayınlarında da rastlayacağımız bu altın kurallar şöyle:
Eşlik etmek yasaklamaktan iyidir: Çocuklar dijital dünyada anne-babalarının onlara eşlik etmelerine gereksinim duyarlar. Çocuğunuzla onun dijital medyadaki deneyimleri hakkında konuşun.
Çocuklar medyalar konusunda yetkin örnek kişilere gereksinim duyarlar: Çocuklar ve gençler güven duydukları kişileri medya kullanımı konusunda da örnek alırlar. Bu nedenle kendi medya alışkanlıklarınızı gözden geçirin.
3-6-9-12 kuralı: 3 yaşından önce televizyon izlememelidir, 6 yaşından önce kendine ait oyun konsolu olmamalıdır, 9 yaşından sonra internete ve 12 yaşından sonra sosyal ağlara erişim. (İlgilenenler için; önemli olduğuna inandığım bu kuralı detaylarıyla altta vereceğim.)
Yaş sınırlamalarını dikkate alın: Filmler ve bilgisayar oyunları için ürün ve içeriklerin üzerinde belirtilen sınırlamalara uyun.
Ekran saatlerini birlikte belirleyin: Günlük ve haftalık olarak ekran başında ne kadar zaman geçirmesine izin verdiğinizi çocuğunuzla birlikte belirleyin. Kesin sınırlar koyun ve anlaşmalara uyulmasına dikkat edin.
Medyalı ile medyasız boş zaman değerlenmesi arasında denge kurun: Dijital medyaların olmadığı boş zaman etkinlikleri yapın.
TV, PC ve oyun konsolları çocuk odasına ait değildir: Bu cihazları herkesin ortaklaşa kullandığı odalara yerleştirin. Akıllı telefonları ve tablet bilgisayarları göz önünde bulundurun.
Çocuğunuzun kiminle ‘chatleştiğine’ dikkat edin: Çocuklar çevrimiçi tanıştıkları kişilerle yalnız erişkinlerin eşliğinde ve kamuya açık yerlerde buluşabilirler.
Ağda kişisel bilgilere dikkat: Çocuğunuza, önceden size bilgi vermeden hiç kimseye ad, adres, yaş ve telefon numarası gibi kişisel bilgileri vermemesini tembihleyin.
Açıkça konuşmak filtre yazılımlarından daha iyidir: Çocuğunuzla yaşına uygun bir dilde cinsellik ve şiddet hakkında konuşun. Bir yazılım filtresi yararlıdır ancak yüzde yüz koruma garanti edemez.
Yaşa uygun elektronik cihaz kullanımı: 3-6-9-12 kuralı
Özellikle ebeveyn arkadaşlarıma da sıklıkla önerdiğim bir kural bu…
İlk olarak 2008 yılında, Paris Quest Nanterre Üniversitesi’nde psikanalist ve araştırma direktörü olan Dr. Serge Tisseron tarafından önerilmiş olan 3-6-9-12 kuralı, 2011 yılında ise Fransız Pediatrik Derneği tarafından kabul görmüş ve literatüre eklenmiş.
“Çocuklarımız için seçeceğimiz elektronik cihazları onların yaş grubuna göre seçip doğru zamanda kullanımına başlayarak hayatımıza uydurabilir ve aslında birlikte büyüyebiliriz” görüşünü savunan Dr. Serge Tisseron;
Çocuğunuzla olabildiğince birlikte vakit geçirip programları birlikte seçmenizi,
Ekran önünde olabildiğince az zaman geçirmenizi,
Çocuklarınızın gördükleri ve yaptıklarını anlatabilmeleri için onlara mutlaka zaman ayırmanızı
Ve yaptıkları şeylerden dolayı onları tebrik etmenizi öneriyor.
Çocuklarınızla birlikte büyürken içinizdeki çocuğa göz kırpmayı unutmayın.
3-6-9-12 YAŞ GRUPLARINA GÖRE PROGRAMLAR
3 YAŞ ÖNCESİ
Bu dönemde çocuğunuzun içinde bulunduğu yeri ve zamanı keşfetmesi gereklidir. Onunla oynamak, konuşmak gerekir. Bu sebeple lütfen televizyonu kapatalım ve çocuklarımızı her türlü iletişim cihazından uzak tutalım.
Çocuklarınızla oyun oynamanız onların sağlıklı gelişmelerine faydalı olacaktır.
Televizyon ya da dijital ekranda bir şey izlemek/izletmek yerine beraber hikaye okumayı tercih etmelisiniz.
Seyretmese bile televizyonun ya da ekranın açık kalması çocuğunuzun eğitimine zarar verir.
Çocuklarınızın odalarına televizyon koymayın.
Yemek esnasında ve yatmadan önce elektronik aletlerden uzak tutun. Onları sakinleştirmek için ellerine elektronik alet tutuşturmayın.
3-6 YAŞ ARASI
Çocuğunuz bu dönemde sesinin tonunu ve el becerilerini keşfeder. Bu süreçte onlara interneti anlatmaya başlayabilirsiniz.
Televizyon ve elektronik oyunlar için zaman belirleyin ve bu süreyi aşmaları konusunda asla taviz vermeyin.
Televizyondaki programlarda belirtilen yaş sınırına dikkat edin. (Burada bir not düşmek isterim; dijital platformlarda izlettiğimiz şeyler ve oynadıkları oyunların da içeriğini mutlaka öncesinde denetleyelim. Mümkünse yaş filtresi kullanalım.)
Oyun tabletleri, televizyon, bilgisayar gibi aletler çocukların odalarında değil sizin de bulunduğunuz oturma odasında olmalı ve gözetiminizde kullanılmalıdır.
Yemek yerken ve yatmadan önce elektronik aletlerden uzak tutun. Onları sakinleştirmek için ellerine elektronik alet tutuşturmayın.
Grup halinde oynamak, tek başına oynamaktan daha iyidir. (Yine bir not düşmek isterim; çocuğunuzu olabildiğince sosyalleştirin.)
6-9 YAŞ ARASI
Televizyon ve elektronik oyunlarla geçireceği zamanlara sınır koyun ve bu süreyi aşmaları konusunda asla taviz vermeyin. Onun gördüğü ve yaptığı hakkında konuşun.
Oyun tabletleri, televizyon, bilgisayar gibi aletler çocukların odalarında değil sizin de bulunduğunuz oturma odasında olmalı ve gözetiminizde kullanılmalıdır.
Çocuklarınıza kişiye özel haklardan bahsedin ve mutlaka uyarın:
İnternete koyduğumuz her şey herkes tarafından görülür.
Onları silme imkanımız yoktur, devamlı orada kalır.
İnternette anlatılan her şey doğru değildir.
9-12 YAŞ ARASI
Çocuğunuzun dünyanın karmaşasını keşfettiği yaş aralığıdır. Ona kendini korumasını, başkalarını korumayı ve paylaşmayı bu dönemde öğretebilirsiniz.
Çocuğunuzla konuşup onun kaç yaşında şahsi cep telefonu sahibi olacağını kararlaştırın.
Tabii ki internete girecektir; ancak yalnız mı yoksa biri eşliğinde mi girebileceğine karar verin.
Çocuklarınızın elektronik aletlerle geçireceği zamana siz karar verin ve belirleyin.
Çocuklarınızla ekranda ne gördüğü ve yaptığı hakkında konuşun.
Çocuklarınıza internetin 3 kuralını hatırlatın. (Bir önceki yaş grubunun da son maddesi.)
12 YAŞ SONRASI
Çocuğunuz artık aile ortamından dışarı çıkmaya başlar. Bu süreçte çocuklarınızın size aslında daha çok ihtiyacı var; onları koruyup gözetmeye hazır olun.
Çocuklarınız internete yalnız girebilir; fakat onunla birlikte belirleyeceğiniz zaman sınırına uymalıdır.
Çocuklarınızla birlikte program yükleme, bilgi hırsızlığı ve özellikle başta sosyal mecralarda olmak üzere taciz hakkında konuşun ve bilgilendirin.
Gece wifi ve cep telefonlarını kapatın.
Facebook gibi sosyal ağlarda çocuklarınızın arkadaşı olmayın.
